Во 370 година, по смртта на Евзевиј, и покрај несогласувањето и противењето на некои мирјани и епископи, Василиј Велики седнал на седиштето. Императорот Валенс, кој се декларирал за строг поборник на аријанството, вложил многу напори да ја скрши цврстината на своите противници, вклучувајќи го и свети Василиј, кој бил верен на православието. Православните луѓе се соочиле со прогонство, лишување и прогонство.
Во тоа време, Кападокија беше поделена на две провинции, што доведе до намалување на територијата канонски контролирана од православните овчари: еден од нејзините делови беше предводен, во религиозна смисла, од злобниот епископ Тијански Анфим. За возврат, Василиј, цврст во убедувањето, не престана да се бори за чистотата на верата низ Кападокија и продолжи да поставува достојни епископи. Во врска со тоа, на пример, братот на свети Василиј, Григориј, бил поставен за епископ во Ниса.
Освен подвижничката и пастирската побожност, активностите на Василиј Велики се одбележани и со организирање помош на сиромашните, и покрај тоа што тој самиот по своја волја бил еден од најсиромашните луѓе. Меѓу другото, светителот организирал милостиња. На пример, во Цезареја, тој постави болница и хоспис.
Василиј Велики умре на 1 јануари 379 година, неколку години пред Вториот Вселенски Собор. Речиси целото население на Цезареја го оплакувало. За неговите заслуги и највисоката животна светост, Василиј е нумериран од Црквата и е почитуван со името „Велики“.
Делото на Свети Василиј како црковен писател
Во текот на своето книжевно патување, Василиј Велики се покажа како писател со широк поглед и многу теолошки трендови. Меѓу неговите дела се издвојуваат делата од аскетски и духовно-морален, полемички и догматски карактер. Разговорите и писмата сочинуваат значаен дел од неговиот творечки опус. Покрај тоа, многу правила припаѓаат на авторството на Големиот Кападокиец.
За жал, не сите дела на светителот преживеале до ден-денес. Во исто време, незначителен број дела кои традиционално му се припишуваат предизвикуваат сомнеж за нивната автентичност.
Во своите подвижници, Василиј Велики разгледувал и откривал теми како љубовта кон Бога и кон ближните; прашања за верата, гревот, покајанието; за вистината и лагите; за оние кои се искушуваат и заведуваат, за цврстината во искушенијата; за сиромаштијата и богатството; на гнев; тага пред грешникот брат; за даровите Божји; Божјиот суд; радоста на страдањето за Христа; за тагата за умирање; човечка слава; за деца и родители, девици и вдовици, воини, суверени итн.
На полето на православната догма, од големо значење било и продолжува да има дефинирањето и разграничувањето на поимите „суштина“ и „ипостас“, кои се неопходни за правилно разбирање на догмата за Пресвета Троица. Тој ја расклопи доктрината за Отецот, Синот и Светиот Дух во, во составот „“.
Светителот посвети големо внимание на црковните тајни – Крштевањето и Евхаристијата – на прашањето за свештенството. Една од најважните заслуги на архипастирот е составувањето на обредот на Божествената Литургија
Свети Василиј е роден околу 330 година во Цезареја, административниот центар на Кападокија, и потекнува од познато семејство, познато и по благородништвото и богатството, како и по даровите и ревноста на христијанската вера. Неговите баба и дедо страдале за време на прогонството на Диоклецијан. Неговиот чичко бил епископ, како што, патем, биле двајца браќа – Григориј Ниски и Петар Севастиски. Сестра на светителот беше монахот Макрина. Неговиот татко, како оратор и правник, го планирал Василиј на истиот пат. Одлично образование добил во Цезареја и Константинопол, а го завршил во Атина, каде што се запознал и се спријателил со Григориј Назијанзен.
По враќањето во Цезареја, Василиј се посветил на световните работи, но влијанието на неговата побожна сестра Макрина (идна игуманија) го натерала да води поаскетски живот и на крајот заедно со неколку другари да ја напушти градската врева и да се насели. семејството слета во Понт, каде што сочинуваа привид на монашка заедница. Во 357 година Василиј тргнал на долго патување низ коптските манастири, а во 360 година ги придружувал кападокиските епископи на синодот во Константинопол.
Одлуката на Соборот во Римини да ја поддржи доктрината за Ариј, осудена од Првиот вселенски собор (која ја делеше и кесарискиот епископ Дианиј), беше тежок удар за Василиј и неговите другари. Откако се помирил со Дианиј непосредно пред неговата смрт, Василиј бил ракоположен за презвитер и станал советник на Евсевиј, кој го наследил Дијаниј како епископ. На Евсевиј не му се допадна строгиот и подвижнички живот на Василиј, а првиот избра да се повлече во својата пустина, каде што почна да воспоставува монашки живот, на кој отсекогаш бил зависен.
Доаѓањето на власт на Аријанскиот император Валенс и зголеменото угнетување на православните го принудиле Евсевиј да побара помош од активниот и ревносен Василиј. Во 365 година, вториот се вратил во Цезареја и ја презел контролата над епархијата во свои раце. Тој напиша три книги против Аријанците, проповедајќи го слоганот „три лица во една суштина“, што беше прифатливо и за следбениците на Никејскиот Символ на верата, и за оние кои до неодамна сочувствуваа со Аријанците. И покрај противењето на голем број епископи, по смртта на Евсевиј во 370 година, Василиј го зазеде местото на митрополитот Кападокија и ревносно се зафати со искоренување на аријанството во Мала Азија.
Антиаријанските активности на Василиј го доведоа до судир со Валенс. За време на патувањето на царот низ Кападокија, епископот категорично одбил да ја признае исправноста на учењето на Аријан. Како одговор, Валенс ја подели Кападокија на две провинции, што доведе до намалување на канонската територија на Василиј и ја поткопа неговата позиција во црквата. Сепак, Василиј успеал да ги унапреди своите соборци Григориј Ниски и Григориј Богослов на местото епископи во клучните градови. Главната борба се разви за местото на Антиохискиот патријарх, во која Василиј – за разлика од епископите на Александрија и папата Дамасиј – не сакаше да го види православниот Никејски паун, плашејќи се дека прекумерното претерување на единството Божјо е полн со ерес на Сабелизмот.
Смртта на Валенс во битката кај Адрианопол ја смени рамнотежата на моќта во државата и црквата, но Василиј немаше време да го искористи тоа. Здравјето му го наруши аскетскиот начин на живот. Починал на првиот ден од новата 379 година и набрзо бил прогласен за светец. Спомен во православната црква 1 јануари (14) и 30 јануари (12 февруари) – Собор на тројца светители.
Делата на Василиј Кесариски:
Догматски: „Против Евномиј“, „За Светиот Дух“;
Егзететика: 15 говори за псалми, „Шестдневни разговори“;
Разговори (проповеди): 28 разговори на различни теми;
Букви: прибл. 365 писма до различни лица;
Аскетски: „Морални правила“, „Монашки правила“, долги и кратки.
Василиј Велики е роден околу 330 година во Цезареја. Во семејството на св. Мајката на Василиј, Емилија (Ком. 1 јануари), сестра Макрина (Ком. 19 јули), братот Григориј (Ком. 10 јануари) се канонизирани. Неговиот татко бил правник, под негово раководство Василиј го стекнал своето почетно образование, потоа учел кај најдобрите учители од Цезареја во Кападокија, каде се запознал со свети Григориј Богослов (Ком. 25 јануари), а подоцна се префрлил во училиштата во Константинопол. Да се заврши обуката на Св. Василиј отиде во Атина – центарот на класичното образование.
Во Атина Василиј Велики го стекнал сето расположливо знаење. За него се зборувало дека „сè учел на ист начин како што друг не учи еден предмет, секоја наука ја учел до толку совршенство, како ништо друго да не учел. Филозоф, филолог, оратор, правник, природонаучник, кој имал длабоко познавање на медицината, – тоа беше како брод, толку натоварен со учење, бидејќи е капацитет за човечката природа“.
Во Атина е воспоставено блиско пријателство меѓу Василиј Велики и Григориј Богослов, кое траело цел живот. Околу 357 година свети Василиј се вратил во Цезареја, каде набргу тргнал на патот на подвижничкиот живот. Василиј, откако се крсти од епископот Кесариски Дианиј, стана читател. Сакајќи да најде духовен водач, тој ги посети Египет, Сирија, Палестина. Имитирајќи ги своите ментори, тој се вратил во Цезареја и се населил на брегот на реката Ирис. Околу него се собраа монаси. Тука Василиј го нацртал својот пријател Григориј Богослов. Тие се бореа во строга апстиненција; со тежок физички труд ги проучувале креациите на најстарите толкувачи на Светото писмо. Тие составија збирка Филозофија. За време на владеењето на Констанциј (337-362) се раширило лажното учење на Ариј.
Од книгата Византиски икони на Синај.
Црквата ги повика Василиј и Григориј на служба. Василиј се вратил во Цезареја, каде во 362 година бил ракоположен во ѓаконски чин, во 364 година – во чин презвитер. Под царот Валенс (334-378), приврзаник на Аријанците, во тешките времиња за православието, управувањето со црковните работи преминало на Василиј. Во тоа време, тој го составил обредот на Литургијата, Разговорите во шесте дена, како и книгите против Аријанците. Во 370 година, Василиј бил издигнат од епископот во престолот на Цезареја. Се прославил со својата светост, длабокото познавање на Светото Писмо, големото знаење, трудот за доброто на црковниот мир и единство. Меѓу постојаните опасности на Св. Василиј ги поддржа православните, потврдувајќи ја нивната вера, повикувајќи на храброст и трпение. Сето тоа предизвикало омраза кај Аријаните. Сите свои лични средства ги користел во корист на сиромашните: создал милостиња, конак, болници, основал два манастири – машки и женски.
Василиј Велики. Икона од нивото Deesis. Работилница на манастирот Троица-Сергиј во Климентовскаја Слобода. Првата половина на 17 век.
Аријанците го следеа насекаде. На Свети Василиј му се закануваше пропаст, егзил, мачење и смрт. Тој рече: „Смртта е благослов за мене. Таа попрво ќе ме доведе до Бога, за кого живеам и работам“.
Болестите од младоста, трудот на поучувањето, делата на воздржување, грижата и тагата на пастирската служба ја исцрпиле силата на светителот и на 1 јануари 379 година се упокоил во Господа, на 49 години. Црквата веднаш почна да го празнува неговиот спомен. Современикот на Василиј Велики, епископот Амфилохиј (Ком. 23 ноември), ги оцени неговите заслуги на следниов начин: „Тој не ѝ припаѓа само на Цезарската црква, и не само во негово време, не само на неговите соплеменски луѓе беше корисен, но за сите земји и градови во вселената и за сите луѓе што тој ги донесе и има корист, а за христијаните отсекогаш бил и ќе биде најспасиот учител“.
Руската православна црква на 14 јануари го почитува споменот на свети Василиј Велики. Што знаеме за овој светител, неговото име и традициите поврзани со неговото почитување?
